Χορεύοντας με τους Νίκους

Ο Κέβιν Κόστνερ βεβαίως χόρευε με τους λύκους, αλλά εμείς σήμερα χορεύουμε με τους Νίκους και δεν χρειάζεται να μας σκηνοθετήσει κάποιος Κέβιλ Κόστλερ, διότι, απλούστατα, σήμερα οι Νίκοι γιορτάζουν και μαζί ο Νικοκύρης του σπιτιού -ή έστω του ιστολογίου.

Κι άλλα άρθρα έχουμε γράψει για ονόματα τη μέρα της γιορτής τους -πρόσφατα, ας πούμε, είπαμε χρόνια πολλά στην Κατερίνα– αλλά, όπως τα παιδιά του ράφτη είναι παροιμιωδώς τα πιο κακοντυμένα, έτσι και, τόσα χρόνια που λειτουργεί το ιστολόγιο, δεν έχουμε ανεβάσει άρθρο για τους Νίκους -ας επανορθώσουμε λοιπόν σήμερα.

Η επίσημη μορφή του ονόματος είναι Νικόλαος και βλέπουμε αμέσως ότι είναι όνομα ελληνικής αρχής με διάφανη ετυμολογία -νίκη και λαός, που βέβαια μπορεί να ερμηνευτεί και ως κυρίαρχος επί του λαού. Παρόλο όμως που το όνομα είναι αρχαίο και μη χριστιανικό, δεν είχε και τόσο μεγάλη διάδοση στα αρχαία χρόνια -ο μόνος προχριστιανικός Νικόλαος που μου έρχεται στον νου είναι ο Νικόλαος ο Δαμασκηνός, ιστορικός του 1ου π.Χ. αιώνα που έγραψε, λέει, εκατοντάδες τόμους από τους οποίους σώθηκαν ελάχιστα. Στα χρόνια των Αποστόλων υπήρξε ένας Νικόλαος Αντιοχέας που αργότερα έδωσε τ’ όνομά του στην αίρεση του Νικολαϊτισμού, ενώ τον 4ο αιώνα είχαμε τον επίσκοπο Μύρων Κιλικίας, που τον έλεγαν Νικόλαο και άγιασε κι έγινε ο Αγιονικόλας.

Επειδή κάποια θαύματά του είχαν να κάνουν με τη θάλασσα, ο Άγιος Νικόλαος ανέλαβε τη δουλειά του Ποσειδώνα και είναι προστάτης των ναυτικών και όσων ταξιδεύουν στις θάλασσες -και γι’ αυτό είναι από τους πιο συμπαθείς αγίους και έχει και πολλά παραθαλάσσια ξωκλήσια.

Ο Άγιος Νικόλαος γιορτάζεται και από τους Ορθόδοξους και από τους Καθολικούς την ίδια μέρα, αλλά στη Δυτική και τη Βόρεια Ευρώπη ο Άγιος Νικόλαος φέρνει και δώρα στα παιδιά, την 6η Δεκεμβρίου, ενώ εμείς αυτή τη δουλειά την έχουμε αναθέσει στον Άγιο Βασίλη. Άλλωστε, και το όνομα (Σάντα) Κλάους είναι σύντομη μορφή του Nicolaus, γερμανικής προέλευσης -και το γερμανικό όνομα Klaus είναι το ισοδύναμο του «Νικόλαος»· τώρα γιατί ο Αθανασιάδης του ΠΑΟΚ λέγεται Κλάους ενώ το όνομά του είναι Στέφανος, αυτό δεν το ξέρω.

Πάντως, στη δυτική Ευρώπη τα διάφορα Nicolas, Nicholas κτλ. είναι μάλλον σπάνια ονόματα, ενώ σε μας ο Νίκος ανήκει στα «πέντε μεγάλα» βαφτιστικά ονόματα, έστω κι αν βρίσκεται στην πέμπτη θέση συχνότητας, μετά τον Γιώργο, τον Δημήτρη, τον Κώστα και τον Γιάννη (δείτε την έρευνα του Χ. Φουνταλή). Σε κάποια νησιά, στα Δωδεκάνησα θαρρώ, ο Νίκος βρίσκεται στην πρώτη θέση από τα αντρικά ονόματα. Η Νίκη, αντίθετα, όπως και η Νικολέτα, έχουν πολύ μικρότερη διάδοση -χώρια που αρκετές φορές η Νίκη είναι Ανδρονίκη. Στις ορθόδοξες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, πάλι, τα αντίστοιχα ονόματα (Νικολάι κτλ.) είναι αρκετά συχνά, και έχουν δώσει και τσάρους κτλ.

Χαϊδευτικά, σύντομες και λαϊκές μορφές του ονόματος υπάρχουν κάμποσα: Νίκος, βέβαια. Νικόλας, Νικολός, Νικολής, Νικολιός, Νικολάκης, Νικάκης, Νικολούδας, Νικολούλης, Νικολίτσης. Αλλά και Κόλας, Κόλιας (όπως ο Καββαδίας) και Κολιός (όπως στο υπέροχο ποίημα του Κοτζιούλα). Και με αναδιπλασιασμό, Κοκολής. Το διαδεδομένο επώνυμο Κόλιας / Κόλλιας συνήθως προέρχεται από την αρβανίτικη μορφή του ονόματος.

Υπάρχει και η πόλη Άγιος Νικόλαος, πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου στην Κρήτη -για τους ντόπιους απλά «ο Άγιος». Αν δεν με απατά η μνήμη μου, είναι η μοναδική πρωτεύουσα νομού με αγιωνύμιο -έχει και η Ικαριά τον Άγιο Κήρυκο, αλλά δεν είναι νομός, είναι λαϊκή δημοκρατία.

Αν πάμε στα φρασεολογικά, ο Νίκος αισθάνεται φτωχός συγγενής μπροστά στον παροιμιακά προνομιούχο Γιάννη. Υπάρχει βεβαια η παροιμία το Τρέχα γύρευε και Νικολό καρτέρει, που είναι επέκταση της απλής «τρέχα γύρευε». Ο Πολίτης την αφήνει ασχολίαστη, ενώ ο (αναξιόπιστος συνήθως) Νατσούλης λέει πως την είπε ο Μπ. Άννινος στον ίδιο τον Πολίτη όταν αυτός ανακοίνωσε ότι πρόκειται να αρχίσει τη συλλογή των παροιμιών! Προφανώς η παροιμία υπήρχε ήδη. Η ερευνητική εντιμότητα μού επιβάλλει να αναφέρω και μια λεσβιακή παροιμία, όχι πολύ γνωστή, που τη λέμε σε κάποιον ενοχλητικό για να διακόψουμε τη συζήτηση μαζί του: Μίλα με τον Νικολή που έχει την άδεια την πολλή. Υπάρχει και γνωστότερη μορφή της, χωρίς Νικολή, που δεν θα την αναφέρω. Παροιμίες υπάρχουν βέβαια και με τον Άη Νικόλα. Να αναφέρω εδώ και το παιδικό περιπαιχτικό στιχάκι Νίκο, Νίκο πατημένο σύκο.

Να αναφέρουμε επίσης ότι οι νέοι οδηγοί, που παλιότερα ήταν υποχρεωμένοι να έχουν ένα Ν στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου τους (δεν ξέρω αν ισχύει ακόμα η υποχρέωση), είχαν το προσωνύμιο «Νικολάκης».

Τον παλιό καιρό που ο κόσμος ταξίδευε σε αραβικές χώρες, οι ξεναγοί δεν παρέλειπαν να ενημερώνουν τα γκρουπ των ταξιδιωτών να μην φωνάζουν δυνατά στον δρόμο τους Νίκους της παρέας, διότι στα αραβικά ακούγεται όμοιο με τη λέξη που σημαίνει γαμώ ή κάτι ανάλογο και που έχει περάσει και στα γαλλικά (niquer). Αυτό πάντως δεν εμπόδισε τον Νίκο Αλιάγα να γίνει δημοφιλής στη Γαλλία.

Στα καθ’ ημάς, σύμφωνα με το γκουγκλοδιασημόμετρο δημοφιλέστεροι Νίκοι είναι ο Παπάζογλου, ο Φώσκολος, ο Ξυλούρης και ο Γκάτσος, ενώ Νικόλας ο Άσιμος -και ο Μικρός Νικόλας του Γκοσινί.

Από τραγούδια, έχουμε κάμποσα. Ας πούμε, το «Τον Παύλο και τον Νικολιό» από το Τραγούδι του νεκρού αδελφού, του Μίκη Θεοδωράκη, το «Νικολή, Νικολή καπετάνιε ντερτιλή» ενώ υπάρχει και «Ο Νικολάκης» του Ζαμπέτα, αλλά και ο Νικόλας ο ψαράς, ίσως το μοναδικό τραγούδι που έχει συνθέτη και στιχουργό από κοινού τον Μητσάκη και τον Τσιτσάνη (αν υπάρχει κάποια σχετική ιστορία, την αγνοώ).

Έχουμε ακόμα το θαυμάσιο «Γράμμα στον κύριο Νίκο Γκάτσο» του Ανδρέου, και βέβαια το «Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο» του Σαββόπουλου, που και τα δυο αναφέρονται σε συγκεκριμένους Νίκους (το δεύτερο, στον Κοεμτζή). Έχουν γραφτεί και τραγούδια για τον Νίκο Ζαχαριάδη (όπως επίσης για τον Μπελογιάννη και βέβαια για τον Νίκο Πλουμπίδη)

Να κλείσουμε όμως με ένα τραγούδι που θα μπορούσα να το λέω κι εγώ, αφού ο τίτλος είναι «Με λένε Νίκο». Ευτυχώς το λέει ο Ηλίας Λιούγκος:

 

 

 

 

from Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία